Višegodišnje istraživanje davne prošlosti svoga sela Stanko Šinik iz Vrbaške kod Gradiške krunisaće uskoro knjigom koju mještani, Stankove komšije, iščekuju s velikim interesovanjem.
Razloga za pisanje knjige obogaćene fotografijama i dokumentima, nastalim prije nekoliko vijekova i kasnije, kaže Šinik, ima na pretek.
Vrbaška, selo na četiri rijeke i raskrsnici važnih puteva, jedinstveno je u ovom kraju po bogatoj prošlosti. Dio priča čuvaju mještani, prenoseći ih usmenim predanjima.
Takođe, u muzejima, drevnim spisima i dokumentima koji sežu do turske i austrijske vladavine, pa čak i mnogo prije, postoji mnogo arhivske građe o selu Vrbaška.
– Naziv sela potiče od rječice Vrbaške, koja izvire na Kozari i protiče pored istoimenog Vrbaškog grada, na uzvišenju Pavetnjak. Ovaj grad prvi put se spominje 1293. godine. Dugo je bio sjedište župe Vrbas, a na njegovim temeljima, šireći se do Save, Jablanice i Ljutave, nastalo je selo Vrbaška – priča Šinik, prelistavajući stranice i dokumente kojimy potkrepljuje svjedočenje o selu u kojem je rođen, gdje živi okružen prirodnim i drugim znamenitostima.
Kelti i Rimljani
Područje koje zauzime Vrbaška, sa zaseocima Donja i Gornja Vrbaška, te Ljutava i Krajčinovac, imalo je burnu istoriju. Prvi naseljenici ovdje su bili ilirsko pleme Oserijati, potom Kelti, a početkom drugog vijeka prije nove ere stigli su Rimljani.
– Na lokalitetu Babića kula, u Vrbaškoj, pronađeni su rimska keramika i rimski novac. Uočljive su i dvije ruševine davnašnjih utvrda, jedna turska, a druga rimska. Ovuda je vodio put Siscia (Sisak) – Servitium (Gradiška) – Sirmium (Sremska Mitrovica) – podsjeća Šinik na važnost Vrbaške, gdje su se oduvijek ukrštali značajni putevi, prolazile vojske i karavani.
Beg
Na području Vrbaške, veliki posjed s kulama i čardacima, imala je begovska porodica Džinić. Jedan od njih, Mahmud-beg Džinić, u Vrbaškoj je imao 700 hektara zemljišta.
– Bila je to velika, brojna porodica čiji glavar je bio Salih-beg Džinić, posljednji kapetan Gradiške, opjevan u mnogim pesmama. I sada se udolina u Vrbaškoj, na putu za Podgradce, naziva kulski jarak, na mjestu gde su Džinići imali visoku kulu – sa velikim interesovanjem i pripovjedačkim darom prelistava Šinik svoje bilješke.
Uskoci
U istorijskim spisima objavljenim 1873. godine, gdje se primarno piše o tvrđavi Stara Gradiška, pominje se selo Verbaska, odnosna Vrbaška, odakle je narod zbog turskog zuluma bježao preko Save u Slavoniju.
– Oni su, u području između tvrđave Stara Gradiška i sela Gornji Varoš, napravili svoje naselje koje su nazvali Uskoci, jer su pobjegli ili, kako se govorilo, uskočili na novu teritoriju, pod austrougarskom vlašću. Selo Uskoci i sada postoji – svjedoči za Srpskainfo naš sagovornik pominjući mnoge, veoma interesantne istorijske etape svoga sela.
– U ljeto 1875. godine, kada je poznati gradiški trgovac Vaso Vidović, zajedno s nekoliko uglednih ljudi, formirao Glavni odbor Bosanskog ustanka za oslobođenje, u Vrbaškoj je došlo do pobune naroda. Te godine, tačno 16. avgusta, u selo je došao Ostoja Kormanoš i pozvao narod na ustanak protiv Turaka, pa su tokom noći svi Turci pobjegli – navodi Stanko Šinik važan dio iz istorije Vrbaške, kada su se mještani oslobodili jednog od okupatora.
Vjerovali su da je sloboda došla zauvijek, ali su ih kasniji događaji, posebno u prošlom vijeku, demantovali. O tom periodu Šinik je prikupio nekoliko segmenata.
Poslije 15 godina, od 1890. do 1905, stigli su brojni njemački kolonisti, što je takođe odredilo dio istorije ovog sela.
– Njemačka kolonija u Vrbaškoj zvala se Karlsdorf, sa 131 doseljenikom, koji su otvorili privatnu školu za svoju djecu na njemačkom jeziku, ali su odredili i jedno odjeljenje za nastavu na srpskom i hrvatskom jeziku. Ovi doseljenici donijeli su do tada nepoznata oruđa i mašine za obradu zemljišta, počeli uzgajati jagodu, vinovu lozu, djetelinu, uljanu repicu, novu pasminu stoke – kaže Šinik.
On slikovito opisuje kako su Vrbaščani 1938. godine nabavili zvono za seosko groblje koje su od Gradiške, uz veliku pompu i opštenarodno slavlje i veselje, vozili s nekoliko pari volova.
Zvono i zvonik su tokom Drugog svjetskog rata uništile ustaše, a sudbina je odredila da oni sada, osam decenija od tih događaja, grade crkvu u selu, odakle će ponovo odjekivati zvono.
Škola i parna lokomotiva
Između dva svjetska rata, 1930. godine u Vrbaškoj je izgrađena školska zgrada. Prvi učitelji bili su Josip – Jozo Matijević i njegova supruga Milica, te Nevenka Bjelošević, udata Arsenijević, koja je u Vrbaškoj počela raditi godinu kasnije, 6. septembra 1931.
Takođe Vrbaščani se sjećaju pruge uskog kolosijeka, izgrađene u austrijskom periodu, kojom je iz Podgradaca parnom lokomotivom prevoženo drvo do pristaništa na Savi.
srpskainfo.com
0