Mještani Nove Topole, Rogolja, Rovina i drugih lijevčanskih naselja čuvaju uspomenu na pilote Kraljevskog vazduhoplovstva, koji su 6. aprila 1941. godine, nakon njemačkog bombardovanja Beograda, poletjeli s aerodroma u Novoj Topoli i uzvratili po ciljevima Trećeg rajha u Gracu i Mariboru.

Ovaj podvig odavno je prerastao u legendu koja živi u narodu. Među zagovornicima da se iduće godine, kada se navršava 80 godina od tih događaja, oda počast pilotima Osmog bombarderskog puka su Marko Šukalo, Stevo Baštinac, Siniša Pauković, Radivoje Popović…

Zoran Adžić, gradiški gradonačelnik, poreklom iz Nove Topole, smatra poduhvat hrabrih pilota veoma značajnim za noviju istoriju ovog kraja, ali i srpskog naroda, te podržava svaki vid očuvanja uspomene na njihov otpor okuptorima.

Presječene komunikacije
Piloti Kraljevine Jugoslavije su 6. aprila 1941. bili stacionirani na vojnom aerodromu Rovine. Vojno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije imalo je u naoružanju 62 aviona “bristol blenhajm MK-1”. Njima su bili opremljeni Prvi i Osmi bombarderski puk, kao i Jedanaesta izviđačka vazduhoplovna grupa.

Komandant Osmog puka Stanko Diklić je, u skladu s planom R-41, zapisali su istoričari, 6. aprila 1941. naredio da dva bombardera “bristol blenhajm” polete s aerodroma Rovine, a za pratnju su im određena dva lovca tipa “hariken” s obližnjeg aerodroma u Aleksandrovcu. Osmi bombarderski puk nije imao vezu s Beogradom, jer su komunikacije bile presječene. Oficiri su za bombardovanje Beograda saznali putem radio-programa.

– Za komandire-navigatore bombardera određeni su poručnik Ivan Salević, poreklom iz Ivanjice, i poručnik Ivan Pandža iz Banjaluke.

Letjeli iznad krošnji drveća
U 14.40 su upaljeni motori dva bombardera na aerodromu Rovine. Njima su se priključila dva lovca tipa “hariken” kao zaštita, kojim su upravljali kapetan prve klase, Slovenac Janko Dobnikar, i još jedan, nepoznati oficir RVKJ.

– Posade su poletjele na prvi zadatak, kojim će ući u istoriju – podsjeća Marko Šukalo, rekavši da se ti događaji moraju čuvati u sjećanjima mladih generacija u Lijevče polju.

Marko Šukalo

Iznad gradića Goričko, odakle ruta leta ulazi u vazdušni prostor Trećeg rajha, današnje Austrije, po naređenju komandira bombardera Ivana Pandže, pilot Karlo Murko naglo je smanjio visinu, kako bi pokušao da neprimjećen dosegne cilj u Gracu i izvrši zadatak.

– Prešli smo granicu u visini krošnji drveća, kako bi nas osmatrači teže uočili. Izvršio sam nagli lijevi zaokret i spustio avion u dolinu rijeke Rabe, čije obale su poslužile kao odlična zaštita. Vidio sam ogromnu vojnu kolonu… mnogo tenkova, prugu iznad koje sam letio 380 kilometara na čas – napisao je Karlo Murko u svojim bilješkama.

Borba u vazduhu
Komandir Ivan Pandža je izbacio četiri bombe. Prva je pala među vozila, druga na mrežu željezničkih skretnica, gdje se pojavio veliki krater. Treća bomba je pogodila dvospratno skladište, a četvrta krov skladišta.

– Bombardovali smo Treći rajh, kao osvetu za Beograd – naveo je Murko.

Oni su u povratku bombardovali i neprijateljsku vojnu kolonu u Mariboru.

– Pucali smo na njih iz mitraljeza, rafalno po koloni. Dva njemačka “meseršmita Bf-109” pokušala su da nas obore. Nestali smo im pred očima – napisao je Karlo Murko.

Ivan Salević
Dragiša Milijević
Đorđe Putica
Ponovljeni napadi
S aerodroma Rovine, u istoj misiji, bio je bombarder s pilotom Đorđem Puticom, Trebinjcem, herojem aprilskog rata. Ovom posadom, kao navigator, komandovao je Ivan Salević. Nakon ispuštanja bombi na poštu i na željezničku stanicu u Gracu, mitraljirali su vojni logor. U razmjeni vatre njihov avion je oštećen, ali su se, zahvaljujući velikoj brzini “blenhajma”, dokopali teritorije Jugoslavije i bezbjedno vratili u bazu.

Sljedećih nekoliko dana, Osmi bombarderski puk je u nekoliko navrata napadao ciljeve u Trećem rajhu i aerodrome u Mađarskoj, s kojih je bombardovan Beograd. Avioni Četvrtoga lovačkoga puka dejstvovali su 7. aprila 1941. kao pratnja avionima Osmog bombarderskog puka, koji je napao ciljeve u južnoj Austriji. Bio je to jedini slučaj sadejstva lovačke i bombardesrske avijacije JKRV tokom aprilskog rata.

13 protiv 27
Devetog aprila, 14 jugoslovenskih aviona IK-2 poletjelo je s aerodroma u Aleksandrovcu, kako bi presreli neprijateljske izviđačke letjelice, ali bezuspješno. Nedugo zatim uslijedio je napad 27 njemačkih lovaca na aerodrom Rovine, gdje je bio stacioniran Osmi bombarderski puk. U susret neprijatelju poletjelo je osam aviona “hoker hariken” i pet aviona IK-2.

Formaciju jugoslovenskih lovačkih aviona predvodio je komandir 106. lovačke eskadrile, kapetan Dragiša Milijević iz Negotina. On je oborio dva neprijateljska aviona prije nego što je pogođen. Međutim, iako u oštećenom avionu, nastavio je borbu i oborio još jednog njemačkog lovca prije nego što se njegova letjelica u plamenu srušila kod sela Rovine.

Odlikovanja
Dvadeset pilota Kraljevine Jugoslavije, među kojima i Dragiša Milijević, odlikovani su 2004. godine viteškim mačem za iskazanu hrabrost i požrtvovanje u odbrani jugoslovenskog neba u aprilskom ratu 1941. godine.

– To su veoma važni događaji za našu istoriju i zato ćemo naredne godine, kada se navršava osam decenija od poduhvata hrabrih pilota, organizovati programe u njihovu čast. To se ne smije zaboraviti nego mora podebljati u našoj slavnoj istoriji – kazao je za Srpskainfo Bojan Vujinović, direktor „Zavičajnog muzeja“ Gradiška.

Bojan Vujinović

Predanje
Stevo Baštinac iz Rogolja godinama zagovara obilježavanje ovih događaja.

– Piloti su pokazali izuzetnu hrabrost i suprotstavili se neuporedivo snažnijem neprijatelju. Oni nisu oklijevali da, po cijenu života, polete ka srcu Trećeg rajha i izvrše besmrtno djelo – naglasio je Stevo Baštinac, koji je o poduhvatu pilota mnogo puta slušao od oca i komšija iz lijevčanskih sela.

Lerovo priznanje
Dejstvo pilota Kraljevine Jugoslavije opisano je u izvještaju o prvom bombardovanju Graca, Državnog arhiva austrijske Štajerske.

– U isto vrijeme kada je prvi jugoslovenski bombarder izvršio napad na glavnu željezničku stanicu u 16.02, drugi bombarder je doletio prema stanici sa istoka, gdje je bilo parkirano mnogo transportnih vozila s našim trupama. Bombarder je ispustio tri bombe. Jedan dio velikog skladišta je izgorio u kratkom vremenu sa 60 vozila i velikom količinom potrepština – piše u izvještaju.

Na suđenju u Beogradu 1947. godine njemački feldmaršal Aleksandar Ler je izjavio: “Napadi jugoslovenske avijacije na Grac, Bruk na Muri, Bruk na Lajti i Mistelbah, u grupama od dva do tri dvomotorna aviona, značajno su usporili naše aktivnosti, iako su štete i gubici bili mali”.

Nastavnik letenja u Partizanskoj eskadrili
Ivan Salević je rođen u selu Dobri Do na planini Goliji, opština Ivanjica. Kao pripadnik Osmog bombarderskog puka učestvovao je u nekoliko akcija u aprilskom ratu 1941. Na poziv partizanskog pokreta priključio mu se i postao jedan od osnivača čuvene Partizanske eskadrile, u kojoj je bio nastavnik i organizator letenja. Bio je svjedok pogibije Ive Lole Ribara na partizanskom aerodromu u Glamoču.

Tokom službe u RV obavljao je veoma delikatne i odgovorne poslove kao rukovodilac operativnog sektora. Službu je završio kao načelnik kabineta komandanta RV i PVO Jugoslavije. Umro je 1974. godine.

0