Istraživanjem u arhivima, državnim ustanovama, privatnim kolekcijama, porodičnim albumima, bilješkama svjedoka važnih događaja, istoričar Bojan Vujčić je svojim sugrađanima u Gradiški približio prošli vijek obilježen ratovima i masovnim stradanjima.
Vujčić je zaslužan za bogatu arhivsku građu, svrstanu u nekoliko poglavlja, koja je u posjedu “Zavičajnog muzeja” Gradiška. Nedavno je objavio knjigu “Bosanska Gradiška u Prvom svjetskom ratu” koja je, nakon promocije u gradu na Savi, veoma zapažena na Sajmu knjiga u Beogradu.
To je najkompletnija knjiga o Gradiški i okolini u Prvom svjetskom ratu koja rasvjetljava lokalnu istoriju u svim njenima aspektima te objašnjava uticaj najpoznatijih porodica i ličnosti, smatraju Dragiša Vasić i Borivoje Milošević, recenzenti i profesori na Filozofskom fakultetu u Banjaluci.
– Ova knjiga se u najvećem dijelu zasniva na izvornoj arhivskoj građi koju posjeduje “Zavičajni muzej” u Gradiški. Pored nedavno pronađene arhive kotarskog ureda iz austrougarskog i perioda Kraljevine SHS u Bosanskoj Gradišci, korištena je građa Arhiva RS u Banjaluci, te BiH u Sarajevu – pojasnio je Vujčić.
Ključni dokumenti koji svjedoče o periodu s početka prošlog vijeka pronađeni su sasvim slučajno, na tavanu austrijske vijećnice sagrađene 1896. godine, prilikom njenog renoviranja prije nekoliko godina.
– Ova arhiva sadrži veliki broj službenih i ličnih prijava, optužnica, sudskih rješenja i drugih dokumenata gradskog poglavarstva, kotarskog ureda, okružnog ureda te cirkulara upućenih od strane Zemaljske vlade bosanskogradiškom kotaru. To daje sasvim novu dimenziju, koja nije bila zastupljena u istraživanjima poslije Drugog svjetskog rata – rekao je Vujčić.
On naglašava da austrijski dokumenti ukazuju na razvijenost građanskog društva u Gradiški prije i nakon Prvog svjetskog rata. Evidentna je brojnost nacionalnih društava i udruženja. Međusobno su sarađivali, nije bilo kompromitacije, ljudi različitih nacionalnosti su se uvažavali, ali je, kaže Vujčić, to naglo prekinuto dolaskom NDH i početkom Drugog svjetskog rata. Ovaj istoričar je istraživačkim radovima, knjigama, izložbama dokumenata, rasvijetlio društveni uticaj poznatih gradiških porodica koje su ovdje živjele u prvoj polovini prošlog vijeka.
Među njima je naglašena uloga porodice Malić, posebno doktora Jovana Malića, koji je 1915. interniran u Arad. On se zajedno sa doktorom Jovom Bokonjićem razbolio od tifusa liječeći internirce u logoru, koji su mu se, za dobročinstvo, odužili zlatnim satom.
– Mnoge poznate i zaslužne ličnosti ne smiju biti zaboravljene. Među njima su Veljko, Branko i Vaso Čubrilović, Tihomir, Svetomir, Petar i Dušan Subotić, Simo, Đorđe, Jovan, Vladimir i Darinka Malić, Mirko Tomović, Petar Bilbija, Milan Sabljić, Đorđe i Milan Todić… Oni su mnogo dali i mnogo patnje podnijeli da bi se izborili za svoj narod i svoj grad, za slobodu srpskog naroda – smatra Vujčić.
On je kod gradskih vlasti inicirao davanje imena Darinke i Vladimira Malića, Jove Bokonjića i drugih njihovih savremenika gradskim ulicama. Iz mnogih dokumenata koje je Bojan Vujčić pronašao u državnim i crkvenim arhivama u Bijeljini, Banjaluci, Beogradu, Somboru i drugdje jasno je da se istorija zaista ponavlja.
– Ono što je ovdje zaustavljala, sprečavala Austro-ugarska, dešava se i danas. Uvijek su stranci ovdje nastojali eliminisati srpsko pismo, ćirilicu, jezik, kulturu, obrazovni sistem… U to vrijeme trgovački sloj bio je vodilja u sferi kulturnog i nacionalnog identiteta. Trgovci su se školovali u inostarnstvu, poznavali više inostranih jezika, pomagali rad „Prosvjete“ i školovali mlade – zaključuje istoričar Bojan Vujčić, veoma predan izučavanju istorije gradiškog kraja.
Važni datumi u novembru
Prevrat odnosno promjena vlasti u Gradiški nakon Prvog svjetskog rata nastupili su 1. novembra 1918. kada je formiran pododbor Narodnog vijeća na čelu sa doktorom Jovanom Malićem. Na mjesto sreskog načelnika umjesto Johana Stonavskog postavljen je doktor Milan Todić, sin bogatog gradiškog trgovca Đorđa Todića.
Sa srpskom vojskom, koja je u tadašnju Bosansku Gradišku ušla 9. novembra 1918, počeli su pristizati srpski dobrovoljci te otpušteni zarobljenici iz kazamata širom Evrope.
srpskainfo.com
0