ZAPIS IZ MANASTIRA SAVINA U BOKAKOTORSKOM ZALIVU

EPSON DSC pictureSrednjevjekovni manastir Savina kojeg posjećuju mnogi pohodeći bokakotorski zaliv je dika i ponos ovog kraja Crne Gore. Dominira naseljima Herceg Novi, Meljine, Igalo, Topla, Zelenika…svijetleći kao dragulj srpske duhovnosti i istorije u mediteranskom okruženju.

Domaćini ovdje s pravom ističu kako je manastir gradjen postupno, tokom nekoliko stotina godina velikim zalaganjem srpskih kaludjera i blagočestivog naroda. Arhimandrit Justin, rođen 1936. u Dobrunu kod Višegrada, starješina Savine ne propušta reći kako je tokom izgradnje bilo i bratske pomoći iz Rusije kuda su ovdašnji kaluđeri odlazili više puta, u vremenim kada su se tako morali spašavati mudra glava i tvrda vjera.

Od tri crkve koje čine manastirsko zdanje, dvije su u centralnom dijelu dvorišta, mala i velika oko kojih se okuplja najviše vjernika, naročito 28. augusta u slavu Uspenija Presvete Bogorodice tojest Veliku Gospojinu. To je dan saborovanja tokom kojeg je ove godine Savinu posjetilo nekoliko hiljada ljudi. Svi oni su s velikim interesovanjem pratili i razgledali gradjevine, dokumente, ikone, groblje i druge znamenitosti koje su odoljele vijekovima i svakojakim osvajačima koje su htjele da ih unište.

Mala crkva je najstarija gradjevina u manastirskom dvorištu i vjerovatno najstarija bogomolja u hercegnovskom kraju. Od svoje najbliže susjetke, takozvane velike crkve starija je više od sedam i po vijekova ali je mnogo manja od nje.Zbog toga je i nazvana -–mala crkva. Već na prvi pogled vidi se da je to vrlo jednostavna pravougaona gradjevina, skromnih razmjera koja iznad ulaznih vrata ima zvonik na preslicu sa jednim oknom i jednim zvonom. Prema zapisu koji se nalazi u crkvi, na njenom zapadnom zidu, podignuta je daleke 1030. godine! Za nju je u Požarevcu 1648. napravljena srebrna petohlebnica, što se vidi iz ugraviranog natpisa na njenom postolju. Ima i drugih svjedočanstava o njenom viševjekovnom postojanju.

U drugoj polovini sedamnaestog vijeka, neko vrijeme bila je zapustjela da bi na kraju tog istog vijeka i propojala. Medjutim, njena konačna obnova završena je tek 1831. godine a tome su prethodili mnogi i burni dogadjaji.

U toku sedamnaestog vijeka u zaledju manastira, prema Hercegovini vođeno je više ratova izmedju Mlečana i Turaka.U jednom takvom sukobu u kojem su učestvovali tamošnji Srbi, Mlečani su u prvi mah bili nadmoćniji i Turke protjerali iz Trebinja, ali za kratko. Čim su se oni oporavili od poraza, povratiše se na ranije položaje pa su se tada Mlečani morali povući. Na tom putu, prolazeći pored manastira Tvrdoša, porušiše taj srednjevjekovni manastir, samo za to da ga Turci nebi pretvorili u svoje stanište. U toj sveopštoj narodnoj nesreći i pometnji u kojoj su Srbi malo dobili a mnogo izgubili, morali su napustiti svoja ognjišta te pod vodstvom episkopa Savatija LJubibratića izbjeći u hercegnovsko primorje, gdje su Mlečani bili gospodari. Desetorica kaluđera sa svojim vladikom smjestiše u opustjelu Savinu. Oni su manastir na brzu ruku obnovili i u njemu se trajno nastanili. Tu su donijeli, pored ostalog, crkvene stvari i knjige, razne povelje i drugu važnu dokumentaciju. Zbog toga se Savina u neu ruku i danas smatra nastavkom istorije Tvrdoša. Potvrduje to i bogata riznica u kojoj su predmeti, osim iz Mileševe, porijeklom iz Tvrdoša. Medju najstarijim svakako je Krst Svetog Save izradjen od kristalnog stakla, optočen pozlaćenim srebrom i ukrašen s četiri rubina. Savina ima i jednu svetu i čudotvornu ikonu Majke Božije, zvanu Savinska Bogorodica. Nekada je ta ikona prebivala u Maloj crkvi a u naše vrijeme premještena u Veliku, u blizini lijeve pjevnice. Tu ikonu narod, bez obzira na vjeru, smatra čudotvornom kao i onu na ostrvu blizu Perasta.

Mnogi predmeti ipak su zauvijek nestali u velikom požaru koji se dogodio 21. oktobra 1807. godine.

EPSON DSC picture

 

Nakon temeljite obnove novo svjetlo dobio je i stari zapis i fresko-živopis u Maloj crkvi. Slikarski dio posla preslikavanjem je uradio zograf Aleksije Lazović koji je zanat naučio u Veneciji.

Medjutim, od njeghovom rada prije nešto manje od 200 godina danas se mogu vidjeti samo tri bolje očuvane freske, Svetog Andreja Kritskog, Svetog Arhangela Mihaila i Svetog Josifa Himnopisca.

Tokom osamnaestog vijeka bratstvo savine se umnožilo pa je to podstaklo na izgradnju veće crkve na ovom osveštanom mjestu. U drugoj polovini istog vijeka došlo je do podizanja nove bogomolje. O tome ovdje postoje tačni podaci, prvo dozvole venecijanske Vlade od 25. jula 1776. godine i nadležnog vladike – crnogorsko primorskog mitropolita Save Petrovića NJegoša, razmi zapisi i natpisi. Osim toga, postoji i živo narodno predanje koje se prenosi s koljena na koljeno.

Gradnja Velike crkve trajala je dvadesetak godina a otpočela kopanjem temelja 16. januara 1777. godine (po starom kalendaru) a crkva je sasvim završena i osvećena 1799. godine, za vrijeme starješinstva arhimandrita Makarija Dabovića.

Radovi su nekoliko puta prekidani, na duže i kraće vrijeme zbog nedostatka novca i gradjevinaskog materijala. Ostalo je zabilježeno da je u prvih osam godina crkvu gradilo 8 454 radnika kojim je bilo isplaćeno 372 cekina i 35 184 libre. Velika savinska crkva je djelo dalmatinskih neimara, korčulanina Nikole Foretića i njegovog zemljaka – protomajstora Đurđa. NJima su pomagala još trojica Korčulana, Mića, Ilija i Andrija.

U svakom slučaju, Savina je Velikom svojom crkvom dobila sasvim novi izgled, po mjeri okruženja, prepoznatljiv medju srpskim manastirima. Njena dva zvona koja se čuju u cijelom Zalivu, još uvijek se pokreću ručno, na starinski način te je i u tome neobična.

Ipak, treća manastirska crkva koja je i majmanja, smještena izvan dvorišta, poviše u šumi na brdu je takođe vrlo znamenita. Posvećena je Svetom Savi Nemanjiću – prvom srpskom arhiepiskopu.

Kod Bokelja postoji crkvenonarodno predanje po kojem je ovu crkvicu podigao Sveti Sava pa je po njoj i Svetitelju cijeli manastir dobio ime – savina. I u toj crkvi služi se svake subote za vjernike koji imaju nekog svog u Svetosavinskom groblju.

Osim toga, u ogradjenoj i lijepo uredjenoj manastirskoj porti nalazi se i groblje. Spomenici koji predstavljaju svojevrsnu baštinu nalaze se pored oltarskog čela, izmedju Male i Velike crkve i svud uokolo. Zove se Savinsko groblje a u njemu su sahranjeni monasi, sveštenici, episkopi i svetovnjaci raznih zvanja i zanimanja. Grobnice su pokrivene kamenim pločama a iznad njih su nadgrobni spomenici razmih oblika, sa zanimljivim ukrasnim dodacima, predmetima, likovima i stihovima. Pozadi Male crkve nalazi se i grobnica kaluđera Josifa Tropovića, učitelja besmrtnog pjesnika “Gorskog vijenca” Vladike Rade – Petra II Petrovića NJegoša. Za oltarom Velike crkve, iznad jedne grobnice na sve četiri strane piramide, ispisan je epitaf: “pristupajući ovom grobu zaželi laku zemljicu mrtvima koji u njemu počivaju”. Tako i čine vjernici i poštovaoci ovog znamenja koji se za ljetnjih vrućina rashladjuju u hladovini stoljetnih stabala ili na česmi kojom protiče hladna voda iz kamena.

Tekst i foto: Milan Pilipović

0